Υποσειρά PEE 02 - Υποσειρά Πρακτικά Εκτελεστικής Επιτροπής

Η φορτοεκφόρτωση των εισαγωγών και εξαγωγών στο τελωνειακό έδαφος μέχρι το 1930 συνέχιζε να διεξάγεται από τη Γαλλική Εταιρία Εκμεταλλεύσεως Λιμένος Θεσσαλονίκης της οποίας το προνόμιο έληγε την 1η Ιουλίου 1944. Ωστόσο, οι απαιτήσεις ενός διεθνούς λιμένα, όπως εξελίχθηκε πλέον μετά την ίδρυση της Σερβικής Ελεύθερης Ζώνης Θεσσαλονίκης και της Ελληνικής Ελεύθερης Ζώνης Θεσσαλονίκης επέβαλλαν άρτιες τεχνικές και αποθηκευτικές εγκαταστάσεις και σύγχρονα μέσα φορτοεκφόρτωσης και μεταφοράς. Επίσης, θεωρήθηκε ανάγκη να κατασκευαστεί μία νέα προβλήτα για τα ιστιοφόρα πλοία ώστε να σταματήσουν οι φορτοεκφορτώσεις πάνω στα κρηπιδώματα της λεωφόρου Νίκης. Η Γαλλική Εταιρία όμως δεν ήταν διατεθειμένη να αναλάβει νέα σοβαρά τεχνικά έργα, χωρίς να ανανεωθεί η σύμβαση παραχώρησης για πολλά χρόνια ακόμα. Τόσο η ΕΖΘ
όσο και η ελληνική κυβέρνηση απέκλεισαν αυτό το ενδεχόμενο καθώς ήδη από το 1925 κυβέρνηση και οργανισμός λιμένα προσανατολίζονταν στην απομάκρυνση της Γαλλικής εταιρίας. Όπως αναφέρει ο κυβερνητικός βουλευτής Αλέξανδρος Βερδελής κατά τη διάρκεια της σχετικής συζήτησης στην Βουλή, «εν Θεσσαλονίκη μία Γαλλική Εταιρεία παρημπόδιζε την επέκτασι του λιμένος, αλλ’ ευτυχώς το ζήτημα ελύθη υπέρ του Λιμένος Θεσσαλονίκης». (Μακεδονία, 17/1/1930) Το σκεπτικό της κυβέρνησης παρουσίασε στη Γερουσία ο κυβερνητικός εκπρόσωπος πολιτικός μηχανικός και καθηγητής του ΕΜΠ Νίκος Κιτσίκης: «Το υπό κρίσιν νομοσχέδιον πρόκειται να άρει μιαν ανωμαλίαν κληροδοτηθείσαν εις την Ελλάδαν υπό της Τουρκίας. Το ζήτημα της απαλλαγής της Θεσσαλονίκης από της απελευθερώσεως της Μακεδονίας οπότε ζητήθηκε η εφαρμογή του όρου περί εξαγοράς του προνομίου». Σύμφωνα με τον γερουσιαστή, τα ακαθάριστα έσοδα της εταιρίας θα διανεμηθούν για την απόσβεση των ομολογιών και το υπόλοιπο ποσό θα διανεμηθεί κατά 40% υπέρ της εταιρείας και 60% υπέρ του δημοσίου. Αναφέρει επίσης πως η Γαλλική Εταιρεία περιήλθε σε οικονομική κρίση εξαιτίας της υποτίμησης της δραχμής και δεν βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση. Η όλη υπόθεση διεκπεραιώθηκε από την Επιτροπεία της Ελευθέρας Ζώνης η οποία τίθεται και επικεφαλής του νέου Ταμείου.

Ο υπουργός Δημοσίων Έργων Βύρων Καραπαναγιώτης ανέφερε στη Γερουσία ότι ουσιαστικά η ΕΖΘ αναλαμβάνει τα έργα του λιμένα, ενώ εξήγησε την επιλογή να εκμισθωθεί και όχι να αγοραστεί το προνόμιο καθώς η Εταιρεία αξίωνε το ποσό των 10.000.000 δρχ ετησίων, ενώ είχε εισπράξεις 4.500.000 δρχ ετησίως. Τελικά, συμφωνήθηκε το μίσθωμα των 8.000.000 δρχ ετησίως προκαλώντας όμως την αντίδραση της αντιπολίτευσης καθώς θεωρήθηκε υψηλό σε σχέση με τις εισπράξεις της. (Μακεδονία, 23/1/1930) Μέσω του ΛΤΘ θεωρήθηκε ότι η ελληνοποίηση του λιμένα ενισχύθηκε κάτι που ήταν ζήτημα στην μετα-οθωμανική πόλη, αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της οικονομική αδυναμίας της Γαλλικής Εταιρείας, ενώ θεωρητικά παρά τους δύο φορείς η διοίκηση θα είναι μία. Συγκεκριμένα, ο βουλευτής Βερελής υπογράμμισε τη σημασία της διοίκησης του λιμένα από μία επιτροπή. (Μακεδονία, 17/1/1930) Πράγματι, η αποχώρηση της Γαλλικής Εταιρείας από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης σηματοδοτεί το τέλος και του τελευταίου οθωμανικού θεσμού στην πόλη. Στην πράξη, το λιμάνι ελέγχεται άμεσα από την εμπορική ελίτ της Θεσσαλονίκης η οποία αναλαμβάνει να το εκσυγχρονίσει θέτοντας τη νέα μεγάλη ιδέα, δηλαδή την οικονομική ανάπτυξη και επέκταση στα Βαλκάνια και την ευρύτερη Ανατολή. Βέβαια, οι εξελίξεις τα επόμενα χρόνια δεν θα επιτρέψουν να ευοδωθούν αυτά τα μεγαλόπνοα σχέδια.

Όλες οι διαδικασίες και οι αποφάσεις φαίνεται ότι λήφθηκαν άμεσα, ενώ οι κινήσεις μεταβίβασης των αρμοδιοτήτων και του ελέγχου ολοκληρώθηκαν εντός ολίγων μηνών. Στις 26/10/1929 η κυβέρνηση υπέγραψε απευθείας προσύμφωνο εκμίσθωσης των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης με την Γαλλική Εταιρεία. Στις 19/12/1929 ψηφίσθηκε από την Βουλή επί της αρχής το νομοσχέδιο για την σύσταση του Λιμενικού Ταμείου Θεσσαλονίκης. Στις 15/1/1930 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στο Υπουργείο Συγκοινωνιών με τη συμμετοχή προέδρου και αντιπροέδρου ΕΖΘ, επιλιμενάρχη Κεντρικού Λιμεναρχείου Θεσσαλονίκης και παραγόντων των υπουργείων. Την επόμενη ημέρα, 16/1, συζητήθηκε στη Βουλή και στις 22/1 στη Γερουσία. Στις 25/1/ εκδόθηκε το Προεδρικό Διάταγμα ίδρυσης και στις 27/1 πραγματοποιήθηκε η ίδρυση του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου με την επωνυμία Λιμενικό Ταμείο Θεσσαλονίκης (ΛΤΘ). Η ΕΖΘ κάλεσε τη συγκρότηση σε σώμα της επιτροπείας του νέου φορέα, ενώ η διαδικασία ξεκίνησε με εισήγηση του προέδρου της Επιτροπείας της Ελευθέρας Ζώνης Θεσσαλονίκης Βασίλη Γεωργακόπουλου. Πρόεδρος του νέου οργανισμού ανέλαβε ο Βασίλης Δημητρίου, αντιπρόεδρος τότε της ΕΖΘ. Στις 30/1/1930 υπογράφηκε η τελική Σύμβαση με τη Γαλλική Εταιρία στην αίθουσα των συνεδριάσεων της Ελεύθερης Ζώνης Θεσσαλονίκης, ενώ στις 5/2 εκδόθηκε το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα. Στις 20/2/1930 η Επιτροπεία του Λιμενικού Ταμείου Θεσσαλονίκης παραλαμβάνει τις εγκαταστάσεις, τις υπηρεσίες και το προσωπικό του τελωνειακού λιμένα από τη Γαλλική Εταιρία, ενώ προσλήφθηκαν ακόμη 16 υπάλληλοι. Η εφημερίδα Μακεδονία περιγράφει θετικά το θεσμικό πλαίσιο της διοίκησης τόσο του ΛΤΘ όσο και της ΕΖΘ:
"Ο λαοκρατικός θεσμός της συγκροτήσεως των δύο οργανισμών επιτρέπει να ελπίζεται ότι διοχετεύονται ομαλώτατα εις τα δύο σώματα οι πόθοι προς εξυπηρέτησιν των μεγάλων συμφερόντων του εμπορικού μας κόσμου. Όπως επίσης με ευχέρειαν δύνανται να επιβληθούν εις όλους μας τολμηραί χειρονομίαι των διοικητών δια την ανάδειξιν της Θεσσαλονίκης." (Μακεδονία, 12/4/1930)

Το προνόμιο της Γαλλικής Εταιρίας εκμισθώθηκε από το ΛΤΘ μέχρι τη λήξη αυτού την 1 Ιουλίου 1944. Το ΛΤΘ αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει ετησίως στην εταιρεία ως μίσθωμα της εκχώρησης της εκμετάλλευσης 8.000.000 δρχ ετησίως με την κάθε δραχμή να έχει αξία ίση προς 10/512.1287 ενός γραμμαρίου χρυσού. Η εκμετάλλευση περιλαμβάνει το σύνολο των δικαιωμάτων της Γαλλικής Εταιρίας σε όλη την έκταση του λιμένα Θεσσαλονίκης. Η καταβολή του ποσού θα ενεργείται ανά τριμηνιαίες δόσεις με το ύψος της κάθε μίας να έχει οριστεί στα δύο εκατομμύρια δραχμές και θα πληρώνεται εντός τριών ημερών από την έναρξη του κάθε μηνός. Η καταβολή θα γίνεται στο Κατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδας στην Θεσσαλονίκη. Η τελευταία δόση των υποχρεώσεων προς την Γαλλική Εταιρία καταβλήθηκε το 1956.

Σκοπός του ΛΤΘ ήταν η συντήρηση των υπαρχουσών αποθηκευτικών και τεχνικών εγκαταστάσεων και η κατασκευή νέων. Διοικείται από Επιτροπεία η οποία αποτελείται από τα πρόσωπα της Επιτροπείας της ΕΖΘ με την προσθήκη ενός μέλους από το Ναυτικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης και ένα από το Επαγγελματικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης. Από την άποψη της ορθολογικής οργάνωσης των πραγμάτων του λιμανιού, η ίδρυση και δεύτερου λιμενικού οργανισμού με σχεδόν την ίδια ή παρεμφερή αποστολή με εκείνη της ΕΖΘ υπήρξε αντιοικονομική. Ωστόσο, στην πράξη η διοίκηση του ΛΤΘ αναλαμβάνεται από τη διοίκηση της ΕΖΘ. Ως εκ τούτου, οι δύο οργανισμοί είναι μόνο τυπικά διαχωρισμένοι αποφεύγοντας ενδεχόμενους ανταγωνισμούς, ενώ κατοχυρώνεται σαφώς το προβάδισμα της Ελευθέρας Ζώνης ως ανώτερης και πιο συγκροτημένης διοικητικά υπηρεσίας στο λιμάνι. Μάλιστα, η σχέση αυτή επιβεβαιώνεται και οικονομικά αφού η Ελεύθερη Ζώνη από τη μία ανέλαβε να παραχωρήσει άτυπο δάνειο. Παράλληλα, με άλλο νόμο η Ελεύθερη Ζώνη αναλαμβάνει την ευθύνη των φορτοεκφορτώσεων σε όλο το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Στην πράξη το ΛΤΘ λειτουργεί ως ένα είδος Εξωτερικού Τμήματος της Ελεύθερης Ζώνης. Ωστόσο, το ΛΤΘ συνεχίζει να εισπράττει τα λιμενικά δικαιώματα στην περιοχή της εποπτείας του μέσα από δικούς του υπαλλήλους. Η πρώτη αναπροσαρμογή του οργανογράμματος του ΛΤΘ έγινε τον Μάρτιο του του 1935. Ένας νέος και πολύ πιο πλήρης "Οργανισμός Υπηρεσιών του ΛΤΘ" και κανονισμός λειτουργίας κατατέθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1939. Με αυτόν συντάχθηκε ένας ευρύς χάρτης με τη δομή, τις λειτουργίες και τους κανονισμούς. Η σημαντικότερη αλλαγή αφορούσε την ενίσχυση της Τεχνικής Υπηρεσίας καθώς ορίστηκε ως ισοδύναμη με τη νεοπαγή Υπηρεσία Εκμετάλλευσης στην οποία υπάχθηκε όλες οι άλλες λειτουργίες. Η αλλαγή αυτή υπηρετούσε το προσανατολισμό του ΛΤΘ ως λιμενικός οργανισμός τεχνικών έργων.

Η θητεία του πρώτου προέδρου του ΛΤΘ Βασίλη Δημητρίου ο οποίος ήταν Επιθεωρητής Σιδηροδρόμων έληξε κάπως άδοξα καθώς φαίνεται πως ως φιλοβενιζελικός υπήρξε θύμα των εκκαθαρίσεων της κυβέρνησης του Λαϊκού Κόμματος σε διάφορους φορείς μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα των βενιζελικών την 1η Μαρτίου 1935. Νέος πρόεδρος του ΛΤΘ εκλέχθηκε ο λιμενάρχης Αναστάσιος Μιχόπουλος. Ο έμπορος Γεώργιος Παπαβασιλείου θα αναλάβει επόμενος πρόεδρος του ΛΤΘ τον Μάιο του 1936 και θα παραμείνει μέχρι τον Δεκέμβριο του 1941. Θα ακολουθήσει ο Κύρος Κύρτσης μέχρι τον Μάιο του 1944 όταν θα αναλάβει ο διευθυντής των Τελωνείων Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Κώνστας. Τον Μάιο του 1947 θα αναλάβει ο ναυτικός πράκτορας Γεώργιος Φαλτσής ο οποίος θα παραμείνει στη θέση αυτή μέχρι το 1953 και τη συγχώνευση του ΛΤΘ με την ΕΖΘ.

Η επιτροπεία του ΛΤΘ είχε ως κύριο σκοπό την κατασκευή μεγάλων λιμενικών έργων. Σε αυτήν την κατεύθυνση αποφάσισε να αναθέσει τη σχετική μελέτη σε μια εξειδικευμένη εταιρία. Αρχικά επικρατούσε η άποψη να ανατεθεί μέσα από έναν διεθνή διαγωνισμό, κατόπιν όμως αποφασίσθηκε να ανατεθεί στην κοινοπραξία της Γαλλοελληνικής Εταιρείας και της γαλλικής εταιρεία Έρσαν με απευθείας ανάθεση καθώς θεωρήθηκε πως ένας διεθνή διαγωνισμός θα διαρκούσε οκτώ μήνες και θα καθυστερούσε την έναρξη των λιμενικών έργων. Η μελέτη θα κατατεθεί το 1931. Ωστόσο, η χωροθέτηση της νέας προβλήτας και το ζήτημα της χρηματοδότησης των έργων σε μια περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσης δημιούργησε διαφωνίες, διαβουλεύσεις και καθυστερήσεις. Το ΛΤΘ ξεκίνησε την κατασκευή μεγάλων έργων για την ανάπτυξη και επέκταση του λιμανιού προς τα δυτικά το 1937. Η κατασκευή της νέας προβλήτας είχε αρχίσει το 1938 από την εταιρία λιμενικών έργων ΕΡΘΑ, αλλά διακόπηκε λόγω του πολέμου. Σχεδόν ταυτόχρονα άρχισαν και οι εργασίες για την κατασκευή των κρηπιδωμάτων της νέας παραλιακής λεωφόρου όπως και για την επέκταση του κυματοθραύστη. Επίσης, το ΛΤΘ προέβη στην απαλλοτρίωση του χώρου του Μπεχτσινάρτ, ενώ ανέγειρε και τα κτίρια των υπηρεσιών του ΛΤΘ (σημερινό κτίριο διοίκησης ΟΛΘ Α.Ε.) και του Λιμεναρχείου (σήμερα το κτίριο ανήκει στο δημόσιο). Η κατασκευή της νέας προβλήτας Λάνκασάιρ αποπερατώθηκε μεταπολεμικά. Μετά την απελευθέρωση, τα βρετανικά Στρατεύματα ξεκίνησαν την κατασκευή, ενώ από τον Μάρτιο του 1946 ανέλαβε το ΛΤΘ.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 υπήρχε η αίσθηση ότι ο λιμένας είχε σχετικά αποκατασταθεί μετά τις καταστροφές του πολέμου και ως ένα μικρό βαθμό εκσυγχρονισθεί. Με βάση το ΝΔ 2551/53 και στην κατεύθυνση εξορθολογισμού της λειτουργίας συγχωνεύτηκαν οι δύο μέχρι τότε δημόσιοι οργανισμοί, δηλαδή η ΕΖΘ και το ΛΤΘ, σε έναν νέο δημόσιο οργανισμό με την επωνυμία Οργανισμός Ελευθέρας Ζώνης και Λιμένος Θεσσαλονίκης, ΕΖΛΘ.